Sao Paulo, Brazil. Početak devedesetih godina prošlog veka. Dolazak jednog čoveka bele kože će u potpunosti promeniti muzički kod ove zemlje u kojoj su ritam i zvuk podjednako bitni koliko i fudbal. Njegovo ime je Mitar Subotić ili jednostavno – Suba.
„Gringo Paulista“, kako su Subotića prozvali u Brazilu, rođen je 23. juna 1961. godine u Novom Sadu.
Subin otac, Radomir Subotić, bio je eminentni novosadski novinar. Žurnalistiku je diplomirao na Sorboni. Poštovan televizijski stvaralac i književnik. Majka Ruža se i danas uspešno bavi medicinom na polju oftalmologije.
“Taj momak će uraditi nešto veliko”
Odrastanje u porodici u kojoj se negovanju kulture i umetnosti poklanjala posebna pažnja u velikoj meri će odrediti Subin životni put koji ga je vodio od Limana do grada Svetog Pavla.
Ruža Subotić, svima poznata kao Mama Ruža, otkriva nam da se Suba od malih nogu interesovao za muziku.
– Imali smo naše redovne dnevne šetnje u kojima bi obavezno navratili do „Muzičkog magazina“ u Dunavskoj ulici. Suba je tamo koristio priliku da svira klavir kojim je bio fasciniran. Sećam se da nam je jednom prilikom prodavac rekao: „Taj momak će uraditi nešto veliko“.
Istu rečenicu, nekoliko decenija kasnije u Njujorku, izgovoriće pred Ivanom Feceom Firčijem Sten Vensten, poznatiji kao nekadašnji menadžer Džona Lenona, tvorac solo karijere pevačice Šer, ali i kompozitor više od pet stotina pesama od kojih su mnoge postale Top 10 na svetskoj rang listi.
– Klavir je u tom trenutku bio skupa investicija i nismo mogli da mu ga priuštimo. Tako je Subin prvi instrument postala harmonika koju je počeo da svira već sa šest godina – priča mama Ruža.
Na nagovor Slavka Šuklara, Subinog profesora harmonike, upisuje srednju muzičku školu.
U tom periodu harmoniku svira i u čuvenom orkestru harmonika u KUD Sonja Marinković, koji je vodila Beba Baračkov.
Suba je kasnije često isticao koliko mu je učešće u ovom klasičnom orkestru pomoglo u daljem muzičkom radu.
– Do Subinog razlaza sa harmonikom dolazi u trećem razredu srednje škole. Tada je na takmičenju muzičkih škola u Subotici dobio prvu nagradu za izvođenje Baha, ali njegova profesorica nije bila zadovoljna nastupom, jer se, po njenim rečima, Suba za takmičenje spremao „kampanjski“. Iz Subotice je došao ljut i rekao: „Ja više neću da sviram ovo crevo!“ – priseća se Ruža.
Rex Ilusivii
Suba se tada okreće klaviru i odlučuje da studira kompoziciju.
Iako se bavio klasikom, istovremeno sa velikim interesovanjem istražuje mogućnosti koje je sa sobom donosila elektronska muzika.
U to vreme, pohađao je kurseve džez i elektronske muzike koje je u Beogradu držao engleski saksofonista Pol Pinjon.
Francuski avangardni kompozitor Erik Sati i Britanac Brajan Ino su imali snažan uticaj na Subin rad.
Tokom studija na Akademiji komponuje ambijentalnu muziku eksperimentišući sa raznim zvukovima.
Početkom osamdesetih godina u Novom Sadu se pojavljuje misteriozni kompozitor koji se potpisivao kao Rex Ilusivii (Kralj iluzije).
Snimke je ostavljao anonimno na recepciji Radio Novog Sada, adresirane na Dragana Gojkovića Goju koji je tada vodio emisije „JU pop scena“ i „Novi vidici“.
„Kralj iluzije“ je zbog svojih sintisajzerskih kompozicija, obavijenih velom misterije, stekao veliku popularnost, pa su po novosadskim zgradama počeli da se pojavljuju grafiti „Rex Ilusivii je najbolji!“.
Suba je svoj identet otkrio tek godinu dana kasnije.
Kompozicije koje su nastale od 1982. do 1986. objedinjene su u projektu „Promene“, čiji naziv najbolje opisuje Subin tadašnji rad.
U okviru „Promena“ Rex Ilusivii je sarađivao sa Zoranom Janjetovim Janjom („Jeti“), Igorom Popovićem, pevačem beogradske grupe Džakarta („Ptice“ i „Arabija“), Milanom Mladenovićem („Se* machine“), Marinom Perazić („Plava jutra“) i Masimom Savićem (“Facedance”).
Muzika za balet, predstave, TV i saradnja sa čuvenim bendovima
Suba istovremeno komponuje muziku za balet, pozorišne predstave, televizijske emisije i serijale.
Sa novosadskom konceptualnom umetnicom Linom Busov gostuje u Veneciji i Parizu, a sa Kostom Bunuševcem i Zoranom Janjetovim u beogradskom SKC-u priređuje prvi jugoslovenski rok performans.
– Janja je bio Mitrov najbolji prijatelj. Pošto su rođeni na isti dan i iste godine, često su govorili da su blizanci, samo od različitih majki – kaže gospođa Subotić, naglašavajući da je upravo ovaj poznati srpski ilustrator i strip autor imao bitnu ulogu u izboru Subinog pseudonima.
Naime, Janja je bio taj koji je Subu proglasio „Kraljem iluzije“, po uzoru na jednog strip junaka.
Osamdesetih godina prošlog veka Suba radi kao producent na albumima: “Bolero“ zagrebačke grupe Haustor, albumu „La Strada“ istoimenog novosadskog benda, „Samo par godina za nas“ kultnog beogradskog sastava EKV, kao i na ploči „Igre bojama“ grupe Oktobar 1864.
Nakon toga odlučuje da ode na usavršavanje u Pariz, a svoj debi album „Disillusioned”, uz pomoć Vitomira Simurdića objavljuje 1987. godine u tiražu od pet stotina primeraka.
Inače, ovaj album je sa obrazloženjem da je nekomercijalan, odbilo nekoliko diskografskih kuća, među kojima su bile Jugoton, PGP, Diskoton.
UNESKO nagrada i odlazak u Brazil
Mitar Subotić je 1987. dobio nagradu Međunarodnog fonda za unapređenje kulture UNESKO-a za autorski projekat “Uspavanke” koji je prezentovan kao “In the Moon Cage”.
Iste godine Subotić je sa Goranom Vejvodom u Parizu radio na pripremi materijala za ekološki projekat “Ptice”, kasnije “The Dreambird”.
Taj projekat ponovljen je u mnogim gradovima Evrope, a i u Brazilu gde je prvi put izdat kao CD 1990. Prošle godine album je ponovo izdat u Brazilu kao vinil, sa dopunama iz Goranove arhive traka.
Na ovom albumu, Suba je kombinovao cvrkut ptica sa Madagaskara, elektronsku muziku i srpske uspavanke.
Uspavanke su, kao deo kulturnog nasleđa, izazivale veliko interesovanje kod Sube, i često ih je koristio u svojim delima vešto kombinujući tradicionalni i novi zvuk.
U Parizu upoznaje brazilskog atašea za kulturu koji je oduševljen njegovim dotadašnjim radom.
„Kralj iluzije“ napušta „Grad svetlost“ i odlazi u svoj poslednji umetnički pohod.
– Kad je odlučio da ode u Brazil iz Pariza se vratio u Novi Sad. Tu je jedno vreme komponovao muziku za balet kako bi prikupio dovoljno novca za put. Želeo je da ode u Brazil kako bi nastavio sa istraživanjem muzike i zvuka, pogotovo muzike amazonskih plemena. Na početku je bio kratko u Braziliji, da bi preko Rija stigao u Sao Paulo. Kako to obično ide, u početku je radio namensku muziku za radio džinglove, predstave, reklame, stvari koje su mu plaćale račune, iako to nije bilo ono čime je on hteo da se bavi – evocira uspomene na Subine prve dane u zemlji „reda i napretka“ mama Ruža i dodaje da se on u tom periodu svog života bavio i producentskim poslom strpljivo čekajući svoju priliku.
Ubrzo, Brazilom se pronela priča o čudnovatom „gringu“ koji je u ovu južno-američku zemlju doneo novi zvuk i uspeo da „digitalizuje sambu“.
Suba počinje da sarađuje sa velikim brojem brazilskih umetnika i potpisuje albume Katje B, Sibel, Arnalda Antunesa, Marine Lime, Žoaoa Paraibe, Marise Monte, Bebel Žilberto i mnogih drugih.
Mnogi od ovih muzičara saglasni su u tome da je Suba stvorio elektronsku muziku Brazila.
Angel’s Breath
Sa Milanom Mladenovićem (EKV) 1994. godine u Sao Paolu snima zajednički album „Angel’s Breath“, koji je ujedno bio i poslednji Milanov projekat. Na ovom album Suba uspeva da poveže balkanske folklorne motive sa dinamičnim brazilskim ritmovima.
Milan je u jednom razgovoru o ovom albumu rekao:
– Album „Angel’s Breath“, predstavlja nastavak mog rada u borbi protiv primitivizma u današnjoj kulturi, koji je uzeo maha uglavnom zbog nemilosrdnih političkih igara moći, koje su prouzrokovale sveopšte udaljavanje od spiritualnog.
Paralelno sa radom na muzici drugih autora Suba priprema i svoj album „Sao Paulo Confessions“, koji je i zvanično trebao da ga ustoliči na muzičkom tronu.
Taj trenutak ipak nije dočekao.
Prerani odlazak
Mitar Subotić preminuo je 2. novembra 1999. godine na vrhuncu svoje slave- Život je izgubio pokušavajući da iz zapaljenog studija spasi snimke tek završenog albuma „Tanto tempo“ brazilske pevačice Bebel Žilberto.
Kasniji nalazi pokazali su da se Suba ugušio od dima. Imao je trideset osam godina.
– Čuli smo se noć pre tog tragičnog događaja. Rekao mi je da je završio album od Bebel i da uskoro kreće za Novi Sad. Spremao se za evropsku promotivnu turneju (Pariz, London, Brisel, Novi Sad) povodom izlaska „Sao Paulo Confessions“. Planirali smo da zajedno odemo i u Rusiju, pošto je bio oduševljen tamošnjom duhovnom muzikom – prepričava poslednji razgovor sa sinom Subina majka.
Album „Sao Paulo Confessions“ u Japanu, SAD i Briselu, posthumno objavljuje poznata belgijska izdavačka kuća Crammed Disc. Ovo ostvarenje do danas ostaje jedno od njihovih najprodavanijih izdanja.
Isti izdavač 2002. godine objavljuje album „Suba Tributo“ na kojem se nalaze snimci brazilskih muzičara sa kojima je Suba sarađivao.
Subina muzika živi
Subina muzika nastavlja da živi kroz niz projekata i manifestacija organizovanih u njegovu slavu.
Muzičar Vladimir Ivković je 2015. objavio ploču Rex Ilusivii “In the Moon Cage”.
Prošle godine organizovana je i multimedijalna izložba “Suba soba” u Novom Sadu, a osnovana je i Fondacija Mitar Subotić Suba.
U Limanskom parku u Novom Sadu postoji Subin plato, a 6. novembra otkrivena je i skulptura. Delo autora Milana Kulića.
Velika je granica između večnosti i trenutka, i samo odabrani uspeju da pređu preko nje. Mitar Subotić je dajući svoj život za muziku prešao tu liniju, a ulice Sao Paula će još dugo u ritmu sambe pevati o „Gringu Paulisti“, muzičkom revolucionaru iz male zemlje u Evropi.
